BLOG: Spelinterventies en stedenbouw
De participanten van Rezone Playful Interventions hebben een uitgebreide briefing ontvangen die bestaat uit deze drie delen. In deze post deel 3.
In Rezone Playful Interventions werken architecten en game developers in drie teams samen aan een speelse interventie voor twee verdiepingen van Mengfabriek Koudijs in Den Bosch die op het punt staat op verlaten te worden. De bedoeling is om bezoekers op een speelse manier te betrekken bij de locatie en de kwestie van leegstand. In het project staan een aantal elementen centraal:
1. Issue leegstand van post-industriëel erfgoed
2. Versterken van gevoel van eigenaarschap en betrokkenheid onder verschillende partijen
3. Spel voor stedelijke interventies
De Nederlandse historicus Johan Huizinga is een van de belangrijkste denkers geweest die aandacht besteed hebben aan spel. Huizinga stelt in zijn bekendste werk Homo ludens dat spel cultuurscheppend is. Dat wil zeggen: spel is niet zozeer slechts onderdeel van cultuur maar staat aan de oorsprong van allerlei culturele verschijnselen, zoals kunst, taal, rechtspraak, oorlog. Spel is verder gemeenschapsvormend, aldus Huizinga. Het creëert tijdelijke verbanden die ook na het spel nog kunnen voortduren.
Interessant aan dit idee is dat we hiermee kunnen stellen dat toepassingen van spel in stedelijke maakprocessen bijdragen aan cultuurverschuivingen in onder andere stedenbouw. Door te spelen blijven burgers geen passieve gebruikers maar nemen zij een actieve rol in als mede-ontwerpers van hun stedelijke leefomgeving, naast professionals. Zo kan een gevoel van eigenaarschap ontstaan. Ook kan spel bijdragen aan het smeden van nieuwe sociale verbanden of bestendigen van bestaande relaties.
De Franse filosoof Roger Caillois maakt een nuttig onderscheid tussen vier vormen van spel en twee vormen van spelen. De vier spelvormen gaan over spelkenmerken, terwijl de twee spelattitudes gaan over de speler en zijn/haar mentale houding ten aanzien van de spelactiviteit. De vier speltypen zijn: competitie, kans, doen alsof, zinsbegoocheling. De twee spelattitudes zijn: paidia, d.w.z. vrij spel, spontaan, spelen met regels, intrinsiek gemotiveerd (spelen om het spelen zelf), gericht op continuering van spel; en ludus,d.w.z. regelgeleid spel, vaak ernstig, extrinsiek gemotiveerd en gericht op eindigheid (nl. winnen, waarmee het spel eindigt).
Caillois’ spelschema met 4 speltypen en 2 spelattitudes
Andere speltheoretici wijzen op het aan Huizinga ontleende begrip magic circle(tovercirkel). Dat betekent dat spel plaatsvindt in een door tijd en ruimte en door sociale conventies begrensde situatie. De magic circle vormt het onderscheid tussen spel en het alledaagse leven. Maar hedendaagse vormen van (digitaal) spel vinden juist plaats in alledaagse stedelijke ruimten. De magic circle is niet meer zo duidelijk begrensd. Spelsituaties werken door in de ‘echte wereld’. Dit idee staat centraal in recente ontwikkelingen in de game-wereld waarbij computergames niet uitsluitend ingezet en gespeeld worden vanwege hun entertainmentwaarde maar ook voor serieuze doelen. Voor die ontwikkelingen bestaan diverse en deels overlappende termen: serious games,games for change, applied games, gamification. Het voert te ver om in te gaan op de nuanceverschillen, wel staat vast dat het inzetten van spel en spelprincipes voor bepaalde doeleinden op verschillende manieren kan bijdragen aan het oplossen van een probleem. Hierbij gaat het om het vinden van de juiste balans tussen het intrinsieke plezier van spelen en het behalen van een buiten het spel zelf gelegen doel.
Hoe kunnen stedelijke spelinterventies bijdragen aan het aanpakken van leegstand? Mogelijke denkrichtingen zijn:
– Positief verhaal vertellen over kansen rond leegstand in Den Bosch.
– Betrokkenheid van burgers bij locatie en bij issue van leegstand vergroten door spelervaring waarin ze voelen van wat leegstand betekent.
– Nieuwe publieken aanspreken van andere mensen dan de gebruikelijke groep bezorgde bewoners.
– Bouwen aan gemeenschapsvorming door samen spelen.
– Mogelijk maken van out-of-the-box ideeën en experimenten door stakeholders omdat spel een veilige experimenteerruimte biedt voor doen-alsof
– Plezier en bijzondere ervaring creëren in beleving van leegstaande post-industriële ruimten.
– Denken over replayability: opnieuw bezoeken van plek om nog een keer te spelen.
– Mogelijkheden van het spelen met de regels van het spel als strategie om mensen een actieve rol te geven.