Toevoeging van kunst op traditionele stedenbouwkunde
Voor de Masteropleiding Reinventing Daily Life van het Zandberginstituut in Amsterdam hebben elf studenten onder leiding van kunstenaar Matthijs Bosman vanuit Minitopia de wijk De Slagen onderzocht.
Aanleiding was een notitie van de Rijksbouwmeester die stelde dat de bloemkoolwijken, ontworpen in de jaren zestig, mislukt zijn. De Slagen is zo’n bloemkoolwijk. Volgens de Rijksbouwmeester zorgt het bouwmodel van dit soort wijken voor veel problemen. Eenzaamheid bijvoorbeeld of sociaal isolement, vergrijzing en weinig gevoel voor verantwoordelijkheid voor de eigen wijk. Maar is de oorzaak en de oplossing te vinden in de traditionele stedenbouwkunde of is het interessant om verder te kijken dan de bouwkundige elementen? De studenten zijn de wijk in gegaan en ontwikkelden een kunstingreep met als doel een maatschappelijke en artistieke impact te veroorzaken.
De wijk in
“Stedenbouwkundigen kijken van bovenaf naar een wijk en analyseren de bouwkundige opzet van die wijk”, vertelt Matthijs Bosman. “Vanuit die optiek zal een stedenbouwkundigen ruimtelijke ingrepen aandragen als oplossing voor een probleem. Kunstenaars gaan heel anders te werk. Zij baseren oplossingen voor problemen in de wijk op de sociale en maatschappelijke aspecten die zich in de wijk bevinden. Het is het verschil van aanpak op het gebied van hardware (stedenbouwkunde en architectuur) en software (kunstingreep vanuit bewoners van een wijk). Door echt vanuit de wijk en de bewoners te opereren, liggen oplossingen vaak op een heel ander vlak dan in de stedenbouwkunde. Zal een Rijksbouwmeester bijvoorbeeld voorstellen om meer middenstand in de wijk te introduceren, zo zal een kunstenaar zijn ingreep toespitsen op de opbouw van contacten tussen wijkbewoners.”
Oplossingen vanuit de wijk
Om in gesprek te komen met de Slagenaren en een diepere analyse te krijgen van wat er speelt in De Slagen, zowel maatschappelijk als stedenbouwkundig, hebben de kunstenaars ingrepen ontwikkeld om in gesprek te komen. Kunstenares Anouk is een week lang gaan backpacken in de slagen en heeft daardoor bij verschillende bewoners gelogeerd. Onder de noemer, Vakantiepark De Slagen, liet zij bewoners anders naar hun eigen wijk kijken en daagde ze hen uit om haar tips te geven voor een vakantie in De Slagen om nooit te vergeten. “Je haalt de bewoners op die manier uit hun comfortzone en krijgt op een verdiepende manier inzicht in de sociale en maatschappelijke band die de bewoners ervaren met de wijk”, aldus Matthijs. “Het werk van Sjors is daar ook een mooi voorbeeld van. Hij is op zoek gegaan naar souvenirs met een verhaal. Deze souvenirs werden door de eigenaar doorgegeven aan medebuurtbewoners.”
Minitopia als laboratorium, De Slagen als testbaan
Na de grondige analyse, hebben de kunstenaars oplossingen aangedragen door middel van kunstingrepen die maatschappelijke verandering met zich meebrengen. Vanuit Minitopia als laboratorium en de wijk De Slagen als testbaan. “Als Minitopia er niet was geweest dan had dit project niet in De Slagen plaatsgevonden”, aldus Matthijs Bosman. “Zo voel je direct de meerwaarde van de tijdelijke experimenteerplek. We hebben Minitopia ingezet als podium van waaruit ingrepen zijn ontstaan die zijn uitgewaaierd naar De Slagen. Er was bijvoorbeeld een student die labels in kleding van bewoners naaide met de tekst “Wat fijn dat jij er bent”. Iedere keer liet zij zich doorverwijzen naar een andere bewoner. Een soort estafette. Zo wilden zij de verschillende netwerken die er in de wijk zijn, in kaart brengen. Opvallend genoeg liep zij soms op een dood spoor en kon een buurtbewoner niemand aanwijzen als volgende in de estafette. Dat zegt toch veel over een wijk.”
Kunstingreep versus bouwkundige ingreep
Gijs heeft zich als kunstenaar in de rol van onderzoeker geplaatst. Zijn onderzoek was gericht op de ideologische start van de wijk De Slagen en wat er in de praktijk van is geworden. Datzelfde onderzoek vindt nu plaats in Minitopia als nieuwe ‘tijdelijke’ wijk. Wat zijn de ideologische uitgangspunten van Minitopia en wat is er nu van deze ideologie uitgekomen? Laura heeft een kunstingreep vormgegeven die gericht is op de eigen invloed die bewoners hebben op het uiterlijk van hun wijk. Door een bouwmarktbrochure opnieuw inhoud te geven, stimuleert zij bewoners met andere ogen naar hun eigen gevel en voortuin te kijken. Wat heeft het gebruik van andere materialen voor invloed op je eigen leefomgeving? Zo geeft zij 0 % korting op al het beton maar 50% korting op hout in beeld op straat. “Aanleiding voor haar brochure was het onderzoeksresultaat dat bewoners weinig verantwoordelijkheidsgevoel hebben voor de openbare ruimte. Je kunt dan als stedenbouwkundigen de openbare ruimte veranderen door deze bijvoorbeeld in te perken, maar je kunt ook zorgen dat het verantwoordelijkheidsgevoel teruggebracht wordt in de wijk. Dat is nou een mooi voorbeeld van een sociaal maatschappelijke benadering van het probleem ten opzichte van een traditionele stedenbouwkundige aanpak.”